Melek yatırımcılığın Türkiye’deki gelişimini, iş fikri olan ve bunu nasıl hayata geçireceğini bilmeyen girişimciler için araştırdık.
Türkiye'de melek yatırımcı sayısı henüz 150-200 kişi ve yatırım seviyesi ise 10 milyon dolar civarında bulunuyor. Ancak yeni gelen teşvik uygulaması ile birlikte melek yatırımcıların sayısının 600'e çıkacağı, yatırım tutarlarının 400 milyon liraya ulaşacağı ve 50 bin kişiye de istihdam sağlanacağı öngörülüyor. Şu anda Hazine'den lisans alan 53 melek yatırımcı var. Bu isimler yatırım yapmak için özellikle internet projelerine, mobil, oyun ve yazılım alanlarındaki şirketlere ilgi duyuyor. Kişisel yatırımların yanı sıra melek ağı oluşturmak için de hazırlık yapılıyor.
Son yıllarda dünyanın birçok yerinde internet zenginlerinin çıkmasıyla birlikte “Yeni Ekonomi” olarak adlandırılan internet ve teknoloji alanındaki girişimlerin büyük bir ekosistem yaratacak potansiyele sahip olduğu görüldü. Bununla birlikte girişimlere fikir aşamasında yatırım yaparak hissedar olmak ve bu yeni ekonomiye dahil olmak isteyenler giderek çoğaldı.
Çünkü iyi bir fikri olan girişimciler için bunu hayata geçirmede en büyük zorluk başlangıçtaki sermaye yoksunluğu oluyor, parlak fikirler destek bulmayınca çoğu zaman bir işe dönüşemeden kalıyordu. Ancak son yıllarda iş fikirlerinin hayata geçmesini destekleyen yatırımcıların ortaya çıkması, girişimciler için adeta can suyu oldu. Yurtdışında özellikle Avrupa ve ABD’de bu parlak fikirleri destekleyen “melek yatırımcılar” oldukça güçlü bir lokomotif görevi üstleniyor.
MELEKLER NASIL YATIRIM YAPAR?
Ekonomist olarak melek yatırımcılığın Türkiye’deki gelişimini, iş fikri olan ve bunu nasıl hayata geçireceğini bilmeyen girişimciler için araştırdık. Melek yatırımcıların hangi alana yatırım yaptıklarını, projelerde neler aradıklarını ve gelecek hedeflerini öğrendik. Özellikle yeni gelen devlet teşviki ile nasıl bir hacim yaratılabileceğini inceledik.
Melek yatırımcı, henüz yolun başında olan (start-up) bir iş fırsatına yatırım yapan, işletmelerin büyümeleri veya gelişmeleri için sermaye sağlayan kişilere deniyor. Melek yatırımcı, risk ve büyüme potansiyeli içeren projelere sahip ancak finansman ihtiyacı olan girişimcilere, sermaye sağlayan, yatırım yapan, tecrübelerini aktaran özel bir yatırımcı tipi.
Uzun yıllardır yurtdışında çok sayıda başarılı projenin hayat bulmasını sağlayan melek yatırımcılar, artık Türkiye’de de etkin bir şekilde faaliyette. Hatta kendi aralarında melek yatırımcı ağları bile kuruyor ve birkaç ortak birlikte yatırım yapıyorlar. Yabancı ve yerli fonların yanında, bireysel olarak ciddi bir şekilde proje peşinde koşan yatırımcı meleği olan Türkiye’de artık girişimciler daha kolay destek bulabiliyor.
ABD’ye baktığımızda 300 binin üzerinde internet melek yatırımcısı var ve bu büyük kitlenin yatırımları geçen yıl 26 milyar dolar olarak gerçekleşmiş. ABD’de her gün 180 tane girişimcinin melek yatırımcılardan para aldığı hesaplanıyor. Avrupa’da ise bu sayı daha az. 75 bin melek yatırımcı var ve 2012’de 5 milyar dolar yatırım yapılmış.
HENÜZ SEVİYE 10 MİLYON DOLAR
Türkiye’ye baktığımızda ise Ümit Boyner, Ali Sabancı, Hasan Aslanoba, Hüsnü Özyeğin, Sina Afra, Pınar Abay gibi isimlerin olduğu lisanslı/lisanssız melek yatırımcı sayısının henüz 150200 kişi civarında olduğu tahmin ediliyor. Yatırım seviyesinin ise 10 milyon dolar olduğu ifade ediliyor. Türkiye bu modeli yeni keşfetti ama hızlı ilerliyor. Bu nedenle yatırımcı sayısının binleri, yatırım miktarının da kısa zamanda 100 milyon dolar seviyesine çıkacağı öngörülüyor. Bunda en büyük etkiyi ise bu yıl içinde başlayan devlet teşviklerinin yapacağı belirtiliyor.
Melek yatırımcı, bir girişimcinin ilk istediği 500 bin dolara kadar sermayeyi sağlıyor ve sermayenin yanında tecrübeleri ile iş bağlantılarını da girişimciye açıyor. Karşılığında ya şirkete başlangıçta ortak oluyor veya belli bir süre sonra isterse kendisine ortaklık hakkı veren bir borçlanma senedi (tahvil) alarak borç veriyor. Facebook, Hotmail, Twitter, Google, Apple gibi zamanımızın tüm fenomen şirketlerinin ilk 500 bin dolarlarını melek yatırımcılardan sağladığını da hatırlatalım. Böylelikle internet zengini Türk şirketleri de yaratmak mümkün olabilir.
30 ŞİRKETE YATIRIM
İlk kez 1981’de New Hampshire üniversitesi’nden finans profesörü İngiliz William E. Wetzel tarafından ortaya atılan “Melek Yatırımcı” tabiri, Türkiye’de henüz yeni bir kavram olsa da, özellikle internet tabanlı birçok girişimin arkasında onları görmek mümkün. Bu yılın ilk altı ayında tek başına melek yatırımcı ve fonlar ara-
cılığıyla yaklaşık 30 internet şirketine yatırım yapıldığı bildiriliyor.
Özelikle e-ticaret sitelerine yapılan yatırımların dışında oyun, kurumsal yazılım ve IT alanı da giderek popülerlik kazanıyor. Mobil platformlar, bulut şirketleri, online ödeme sistemleri ile sohbet siteleri de önümüzdeki dönemde yatırım yapıldığını daha çok duyduğumuz alanlar olacak gibi.
Yatırımcı ve ağa göre değişmekle birlikte bir projeye ortalama 10 bin dolar ile 500 bin dolar arasında yatırım yapılıyor. Dünya genelinde ise bu rakam 3 milyon dolara kadar çıkıyor. Projenin değerine göre değişmekle birlikte, melek, yatırımının ortalama 36 ay içinde geri dönüşünü bekliyor.
KAZANÇ HESABI
Kauffman Foundation’ın yürüttüğü bir çalışmaya göre, ABD’deki melek yatırımcılar, yatırdıkları sermayenin ortalama 2,6 katını 3,5 yıl içinde geri almışlar. Yani 100 bin TL, 260 bin TL olarak geri dönmüş. Benzer bir çalışmaya göre, İngiltere’deki melek yatırımcılar, aynı süre içinde yatırdıkları sermayenin 2.2 katını geri almışlar. Her 13 melek yatırımından biri 10 katından fazla kazandırmış.
Bu kazançlarla birlikte son yıllarda dünyada melek yatırımcılar birden çok şirkete destek oluyor. Melek yatırımcılar start-up’lara dört ana şekilde destek sağlıyor. İlk sağladıkları destek sermaye desteği. İkinci sağladıkları destek kendi ağlarını girişimcilere açmak. Üçüncü ve en büyük destek ise kendi birikim ve tecrübelerini girişimcilere aktarmaları.
Son olarak ise melek yatırımcılargirişimcilerinin hayallerini paylaşır. Özellikle son üç özellik melek yatırımcıyı, normal yatırımcılardan ayıran en büyük özellikler olarak gösteriliyor. Bu özellikler sayesinde, melek yatırımcılardan yatırım alan bir girişimci, projesi başarılı bir projeyse, projesinin normalden çok daha hızlı büyüdüğünü ve yol kat ettiğini görüyor.
MELEKLERE HAZİNE TEŞVİKİ
Melek yatırımcılık kavramı Türkiye’de de internet ekonomisinin artmasıyla önemli bir aşama kaydedince, buradaki ekonomiyi daha da canlandırmak için devlet teşviki devreye girdi. Şimdiye kadar 53 kişinin bu teşvikten yararlanmak için lisans aldığı biliniyor.
Hazine Müsteşarlığı’nın hazırladığı Bireysel Katılım Sermayesi İlerleme Raporu’na göre, sistemdeki katılımcı sayısı 88. Bunların 32’si tecrübeli yatırımcı, 56’sı ise yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı. Başvuru yapanların yüzde 90’ı erkek, yüzde 10’u ise kadın. Başvuru yapanların melek yatırım yapma nedenleri arasında ilk sırada maddi ve manevi destek, sonra yüksek getiri üçüncü sırada ise alternatif yatırım olanaklarını değerlendirmek bulunuyor.
Bireysel Katılım Yatırımcısı (BKY) olarak adlandırılan bu lisansı alan melek yatırımcılar arasında, TÜSİAD eski Başkanı Ümit Boyner, İTO eski Başkanı Murat Yalçıntaş, ING Bank Genel Müdürü Pınar Abay, Pegasus Havayolları Yönetim Kumlu Başkanı Ali Sabancı, Mynet'in kumcusu Emre Kurttepeli, Gözde Girişim Sermayesi Genel Müdürü Atila Kurama, Temsa eski CEO’su Mehmet Buldurgan, Fiba Yönetim Kurulu Başkanı Hüsnü Özyeğin ile Aslanoba Capital sahibi Hasan Aslanoba gibi isimler bulunuyor.
LİSANS ALMA ZORUNLU
Türkiye'deki melek yatırımcı şirketlerin gelişiminin yanında devlet de kimi etkin çalışmalar içine girdi. Bunların en önemlisi, yeni destek mekanizması kurgulamak amacı ile oluşturulan Bireysel Katılım Sermayesi Yönetmeliği’nin 15.02.2013 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak aynı tarih itibariyle yürürlüğe girmesiydi. Bu çalışmayla finansmana erişim sıkıntısı çeken erken aşama şirketler için yeni bir finansal enstrüman oluşturulması, bu piyasada belli bir davranış kültürünün ve etik kuralların hakim kılınması ile profesyonelliğin artırılması, BKS’nin kurumsallaştırılarak girişimcilerin güven duyacağı bir finans piyasası haline getirilmesi ve devlet destekleri ile BKS yatırımlarının cazip hale getirilmesi amaçlanmıştı.
BKY olabilmek için Hazine Müsteşarlığı’na başvurarak lisans almak gerekiyor. Bireysel Katılım Yatırımcısı olabilmek için minimum 1 milyon TL’nin üzerinde bir sermayenin bulunması ve lisans almadan önceki iki takvim yılında, 200 bin TL’nin üzerinde yıllık gayrisafi gelire sahip olmak gerekiyor.
KRİTERLER NELER?
Ayrıca tecrübe kriteri olarak, banka ve finansal kuruluşlarda fon veya portföy yöneticisi olarak çalışmış olmak, lisans alınmadan önce son beş yıl içinde en az iki yıl, yıllık cirosu en az 25 milyon TL olan bir şirkette genel müdür yardımcısı veya dengi bir pozisyonda çalışmış olmak, BKY ağlarının birine lisans alınmadan önce en az bir yıl süreyle üyeliğinin bulunması ve en az üç şirkete BKY olarak ortak olunması şartlarından biri aranıyor. Yönetmelikte şartları sağlayan girişimcilere vergi desteği var. Lisanslı BKY'ler, hisselerini en az iki tam yıl elde tutmaları şartıyla, yüzde 75 vergiden muaf oluyor. Belirlenen tutara göre bunda yıllık indirim tutarı 1 milyon TL'yi aşamaz şartı bulunuyor. Lisans beş yıllık veriliyor ve beş yılın sonunda yenilenebiliyor.
01.01.2014 itibariyle yapılacak BKY lisans başvuruları ise yine yönetmelik kapsamında akreditasyon alacak ağlar vasıtasıyla yapılacak, bu tarihten itibaren doğrudan Hazine Müsteşarlığı’na başvuru yapılamayacak. Yani her melek yatırımcı, BKY ağları kurulduktan sonra mutlaka bir ağın üyesi olmak zorunda kalacak. Hazine Müsteşarlığı’na yapılan BKY başvuruları için herhangi bir ücret alınmayacak. Melek yatırımcıların BKY ağlarına üye olabilmesi için ilgili ağlara ödemesi gereken ücretler söz konusu olabilecek.
400 MİLYON TL BEKLENİYOR
Hazine Müsteşarlığı Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürü Ali Arslan, geleceğe yönelik tahmini rakamlarını ifade etmişti. Ali Arslan, tahminleri konusunda şu açıklamaları yapmıştı: “Yaptığımız muhafazakar tahminler sonucunda önümüzdeki beş yıl içinde Türkiye’deki aktif bireysel katılımcı sayısının 600’e çıkacağını, bu melek yatırımcıların Türkiye’de ortalama 400 milyon TL yatırım yapacağını ve bu yatırımların 2 bin başarılı şirket ortaya çıkaracağını, 50 bin kişiye de istihdam sağlayacağını hesap ediyoruz.” Ali Arslan, Hazine Müsteşarlığı olarak ülkenin ekonomik ve kültürel yapısına göre ve yatırımcılar ile girişimcilere danışarak oluşturdukları yönetmeliğin asıl amacının; arzı güçlendirmek, yatırımlarda belirli standartlar oluşturarak sektöre çeki düzen vermek ve kaynak olanağını artırarak girişimciler ile melek yatırımcıların finansmana erişimlerini sağlamak olduğunu ifade ediyor.
Hazine Müsteşarlığı, bu süreçte ağlarla işbirliği halinde ve Ortak Yatırım Fonu sayesinde Türkiye’de sayıları 600’e ulaşan melek yatırımcıların riskini paylaşacak, kâr edildiği takdirde de kamu olarak bu kârdan pay alacak.
LİSANS ALANLAR NE PLANLIYOR?
Lisansın verilmeye başlamasıyla birçok isim de lisans almaya başladı. Lisans alan melek yatırımcılar arasında daha önce hiç yatırım yapmamış ünlü iş insanlarının yanı sıra internet yatırımları olan bildiğimiz melek yatırımcılar da var. Bunlardan birini de Markafoni Kurucusu Sina Afra oluşturuyor. Afra, “Ben lisansı aldım. Bunu kullanmayı düşünüyorum. Şu an değişik alternatifleri değerlendirme sürecindeyim. Teşvik, genel olarak ortaklarımın ve benim bireysel olarak yatırımlara girmemizi destekledi” diyor.
Lisans alan bir diğer isim olan Pozitron Kurucu Ortağı Fırat İşceber de “Kardeşim ve ortağım Fatih ile birlikte melek yatırımcı lisansını aldık. Bunu değerlendireceğiz. Bugüne kadar yaptığımız yatırımlar arasında Shakespeare In Love, Ustaeli.com, StilSOS, Sociaplus, Mapps, JoyFoodz, Intelrad, Integmo ve Aktivito bulunuyor” şeklinde açıklama yaptı.
Yemeksepeti.com kurucularından CIO Melih Ödemiş de lisans alan isimlerden. Lisansı almadan hemen önce 2-3 kadar girişime yatırım yaptığını ifade eden Melih Ödemiş, “Onlarla ilgili avantajlardan faydalanmak için bir girişimde bulunmadım. Ama bundan sonraki yatırımlarımda lisans çerçevesinde yaptığım yatırımlarda tabii ki teşvikten yararlanmayı hedefliyorum. Teşvik, yapacağım yatırımlarda karar verme noktasında işi bir miktar kolaylaştıracak. Ama yine yatırım yapma kriterlerim aynı kalacak” diyor.
YATIRIMCILAR, FONLAR...
Son dönemde profesyonel hayatını bırakıp kendi girişimlerini kuran isimler çoğalıyor. Özellikle melek yatırımcı alanında bu gibi isimleri daha fazla duyar olduk. Bunlar arasında kısa zamanda 10’un üzerinde yatırım yapan Paul Doany dikkat çekti.
Türk Telekom eski CEO’su Paul Doany, IT ve internet alanında yaptığı yatırımların yanı sıra varlık yönetimi ve enerji gibi sektörlerde de toplamda 12 şirkete ortak oldu. Yeni yatırımlara da sıcak bakan Paul Doany, ana yatırımlarını yaptığı için melek yatırımcı lisansı almadığını söylüyor. Ama melek yatırımcılığa teşvikin çok önemli bir girişim olduğunu, bunun özellikle Türk yatırımcılarını cesaretlendireceğini ve böylece daha fazla erken aşamadaki şirketlere yatırım yapılabileceğini ifade ediyor. Bunun da ekonomi için çok önemli olduğunu vurgulayan Paul Doany; “Yeni şirketlerin yeni bir ekonomiye ihtiyacı var. Çünkü ‘eski’ ekonomi şirketlerinin buna adapte olmaları çok yavaş gerçekleşiyor” diyor.
15 ŞİRKETE 13 MİLYON $
Earlybird Venture Capital Ortağı Cem Sertoğlu ise daha önce melek yatırımcı olarak yaptığı yatırımlara artık Earlybird Venture Capital çatısı altında yatırım yapıyor. Bugüne kadar melek yatırımcı olarak 15 şirkete, yaklaşık 13 milyon dolarlık toplam yatırım yapan Cem Sertoğlu, “Earlybird, 800 milyon doların üzerinde varlık yöneten, Avrupa’nın en büyük girişim sermayesi fonlarından biri. Sadece teknoloji sektöründe yatırım yapıyoruz. Özellikle sermayeyi yüksek randımanla kullanabilen alanlara ilgiliyiz. Yatırım kararlarımızda öncelikli faktörler, ekibin kalibre ve kalitesi, pazar büyüklüğü ve büyüme potansiyeli, tanımlanmış probleme getirilen çözümün pazarda kabul görme seviyesi” diyor.
ABD’DEN DAHA KAZANÇLI
Bir diğer yatırım fon şirketi de Intel Capital. Türkiye’de Nokta ve Grupanya’ya yatırım yapan İntel Capital, yatırım yapmak için birkaç şirketle daha ilgileniyor. Bunlar arasında internet dikeyleri, mobil servisler, KOBİ’lere uygun SaaS tabanlı kurumsal yazılım şirketleri ve büyük çapta bazı altyapı ürünleri gibi alanlar var. Intel Capital Ortadoğu ve Afrika Bölge Direktörü Barış Aksoy, Türkiye’de de melek yatırımcıların ortalamada ABD ve Ingiltere örneklerine benzer kazançlarda geri dönüşler alabileceğini düşündüğünü ifade ederek, “Devlet, melek yatırımcıların aldığı riski hafifletecek, oldukça çekici vergi avantajları getirdi. Bu tarz avantajlar, daha önce melek yatırımcılığı düşünmeyen kişileri de bu varlık sınıfına çekiyor” diyor.
MELEK AĞLARI DA DEVREDE
Kişisel yatırımcıların yanı sıra melek yatırımcıların kendi aralarında kurdukları ağlar da bulunuyor. Türkiye'de hali hazırda İLab, Lab-x, Galata Business Angels, TBAA, Endeavor, Linkangel gibi melek yatırımcı şirketleri faaliyet yürütüyor. 25 üyesi bulunan Galata İş Melekleri Ağı, şu ana kadar dokuz şirkete toplam 2,5 milyon dolar yatırım yaptı. Yeni yılda 500 bin dolar yatırım hedefliyor.
Bu kapsamlı çalışma için ekonomist dergisi internet sayfasına teşekkür ederim.ama anladığım kadarıyla Bizim ülkemizin şartlarına pek uygun gözükmüyor.Bunu söylemek için erken olabilir,umarım ben yanılırım.
Kaynak
www.ekonomist.com.tr
![[image]](http://si.wsj.net/public/resources/images/TU-AC440_0814re_G_20130814051704.jpg)
Chris Ratcliffe/Bloomberg News
![[image]](http://si.wsj.net/public/resources/images/TU-AC780_0910bu_G_20130910042737.jpg)
Kayıtlar
